Verjaagd
Multimedia installatie, 2025
Annemieke Harbrecht, Madelief Hemkes, Elvy Bosdam, Ilvy Geene, Nyca van Koert
Medemogelijk gemaakt door HKU
In de immersieve installatie “verjaagd”, wordt je meegenomen in het proces van een heksenvervolging die voornamelijk plaatsvonden tussen 1450 en 1750. In deze installatie focussen wij op de vervolging van Entgen Luijten, die in 1674 om het leven gebracht is. Aan de hand van haar verhaal wordt de toeschouwer gewezen op de vernedering en dehumanisering van vrouwen die buiten de norm vielen, en tot op de dag van vandaag vermoord worden. De installatie is van 2 kanten te beleven. De bezoeker kan uitgekozen worden om het perspectief van Entgen te ervaren vanaf de brandstapel, of vanuit het publiek wat zich verzamelde tijdens een heksenvervolging.
Entgen Luijten werd rond 1600 geboren in Geleen-Lutterade en verhuisde later naar Limbricht, waar ze trouwde en een dochter kreeg. Na de dood van haar man in 1656 bleef ze alleen achter. In de jaren daarna groeide de verdenkingen: dorpsroddels en bijgeloof maakten haar tot verdachte van hekserij. Om haar naam te zuiveren, vroeg Entgen in juli 1674, op 74 jarige leeftijd, zélf om een officieel onderzoek. Ze gaf aan bereid te zijn tot een waterproef of zelfs marteling om haar onschuld te bewijzen. Toch werd ze beschuldigd van het veroorzaken van ziekten, het betoveren van dieren, en de dood van een kastelein. Op 9 oktober 1674 werd ze dood aangetroffen in haar cel, met duidelijke sporen van verwurging. Toch werd haar dood als zelfmoord bestempeld, een conclusie die werd gebruikt om haar alsnog schuldig te verklaren, aangezien zelfmoord als zonde gezien werd. Ze werd begraven onder de galg in Einighausen.
Voorafgaand aan de installatie leest de bezoeker een pamflet met een introductie.
De installatie bestaat uit een houten constructie met daarop een stoel. Op deze stoel wordt een willekeurige bezoeker geplaatst, wat de installatie activeert. De bezoekers wordt voorafgaand aan de installatie uit het publiek gehaald en krijgt een korte uitleg over wat er gaat gebeuren. Op de achtergrond worden schaduwen van bomen geprojecteerd. Ook is er een projectie van vuur te zien, die intenser wordt in de voortgang van het verhaal. Onder de houten constructie verschijnen tijdens de installatie licht en rook, die eveneens toenemen in intensiteit. De audio die te horen is, bestaat uit een soundscape en twee stemopnames: één van de beul en één van Entgen Luijten. De stem van Entgen bevindt zich bij de stoel, zodat deze vooral hoorbaar is voor degene die op de stoel zit. De rest van de audio is duidelijk hoorbaar voor alle bezoekers.De installatie eindigt met de stem van Entgen Luijten die duidelijk hoorbaar zijn voor het gehele publiek. Na deze tekst valt er een stilte om de intensiteit van het monoloog te benadrukken.
"Duizenden vrouwen zijn reeds vermoord,
Gevangen, verbrand — door mensenhand gedaan.
Waarom? Omdat wij niet passen in hun beeld,
Omdat waarheid hun macht niet bevredigd.
Hun zorgen, hun fouten — die blijven bovendien.
Het is makkelijker mij te doden dan hun eigen schuld te zien,
Was ik maar de laatste, dat dit ooit stopt…
Maar ik weet het: het bloed wordt verder gekopt.
Ze zeggen dat het recht hier zegeviert en niets vreest,
Maar blind is het zwaard dat telkens dezelfde leest.
Ik ben nooit de laatste geweest."
Bij het verlaten ontvangen de bezoekers een informatieboekje over femicide en hoe dit te linken is aan de heksenvervolgingen van vroeger.
Wij als team, Madelief, Nyca, Annemieke, Ilvy en Elvy, zijn bijeengekomen voor dit project met een gedeelde blik op feminisme en femicide. Gedreven door frustratie door de ongelijkheid in ons land en de wereld, hebben wij een installatie gebouwd wat aan de hand van het onderwerp heksenvervolging licht schijnt op femicide. Hiermee hopen wij bewustwording te verspreiden.
Femicide
Femicide is de term wat gebruikt wordt voor vrouwenmoord. Dit zijn gender gerelateerde moorden, waarbij het motief vaak voortkomt uit controle en haat richting vrouwen. Iedere 8 dagen wordt er een vrouw vermoord en bij 6 op de 10 vrouwen is de dader iemand uit hun directe omgeving; man, vriend of ex-partner. Vaak is hier al sprake van structureel geweld. (Iedere Acht Dagen Wordt in Nederland een Vrouw Vermoord Omdat Ze een Vrouw Is, z.d.)
Vaak wordt de lijn niet naar femicide getrokken. In Nederland hangt er een taboe over het bespreken van gender gerelateerde moorden. We doen als of elke moord een uniek geval is. Vaak wordt dan verwezen naar “moord in de relationele sfeer”, “eerwraak” of “familiedrama”, in plaats van dat ze het beestje bij de naam noemen. Femicide. (Dit Is Waarom Vrouwenmoord Zo’n Groot Probleem Is in Nederland: “Femicide Is Geen Crime Passionel”, z.d.)
Hoewel de term femicide voor het eerst opgeschreven werd in 1801, wordt de term (nog) niet erkend in de van dale, woorden zoals selfie wel. Er zit een belang in het blijven praten over femicide. (Waarom We Moeten Oppassen met het Woord ‘Femicide’, z.d.)
Alleen samen kunnen we een verschil maken.
Elvy Bosdam
Ilvy Geene
Madelief Hemkes
Nyca van Koert